تاریخچه هوانوردی ایران
- امین آباده
- 1 سال پیش
تاریخچه اولین‌ها همواره در هر موضوع و مناسبتی، حائز اهمیت و توجه هستند. تجربه نخستین انسان در مواجهه با رخدادها و فرایندهای طبیعی یا صنعتی از آن روی که می‌تواند منشأ بسیاری از تغییرات مثبت یا منفی در زندگی بشر باشد، مورد توجه و خواست عموم است. در این نوشته کوتاه تلاش نموده‌ایم تا شما را با تاریخچه هوانوردی در ایران آشنا سازیم با وبلاگ سپهران همراه باشید.
108 سال پس از اختراع بالون در سال 1270 خورشیدی و در اواخر سلطنت «ناصرالدین‌شاه قاجار»، آسمان ایران برای نخستین بار توسط یک بالون فرانسوی گشوده شد و این پرواز نمایشی مردم تهران، تبریز و برخی دیگر از شهرهای بزرگ کشور را بهت‌زده نمود.
شکل بالون و نحوه رنگ‌آمیزی آن به‌گونه‌ای بود که از زمین به فیلی می‌مانست که به پرواز درآمده، این تشابه به شکل‌گیری ضرب‌المثل «فیل هوا کردن» انجامید که هم‌اکنون نیز مورداستفاده است و دلالت بر انجام امری سخت و ناممکن دارد.
«مارک یان کوزمینسکی» خلبان لهستانی، نخستین فردی است که توانست در سال ۱۲۹۲ خورشیدی با یک فروند بلریو از خام روسیه به مقصد تهران پرواز کرده و نام خود را به ثبت برساند.
بلریو 11 نخستین هواپیمایی بود که آسمان ایران را درنوردید. این هواپیمای فرانسوی تک‌نفره، یازدهمین هواپیمای ساخته‌شده در کارخانه بلریو است که توسط لویی بلریو (ژوئیه ۱۸۷۲- ۲ اوت ۱۹۳۶) ساخته و در اختیار کشور روسیه قرارگرفته بود.
«کوزمینسکی» با هواپیمای بلریو 11 خود رقم زننده چندین رکود در فهرست اولین‌های هوایی ایران است که سانحه هوایی نیز در زمره آن‌هاست. او که به علت نبودن مکانی مناسب برای فرود در تهران مجبور به انتخاب میدان مشق شده بود، در هنگام فرود با لوله توپی که در میدان قرار داشت تصادف کرد و هواپیمایش دچار آسیب شد، ولی خوشبختانه به خودش صدمه‌ای وارد نیامد.
هواپیمای آسیب‌دیده در تعمیرگاه قشون توسط «کوزمینسکی» تعمیر شد و او توانست دوباره با این هواپیما پرواز خود را از سر بگیرد.
میدان مشق دیویزیون قزاق (محل فعلی وزارت امور خارجه و نیروی انتظامی) نخستین مکانی است در ایران که در نبود فرودگاه مناسب در کشور، در آن عملیات فرود هواپیما توسط «کوزمینسکی» در 12 دی‌ماه ۱۲۹۲ خورشیدی صورت پذیرفت.
قصر قجر یا محله بی‌سیم نخستین مکانی است که یک هواپیما از آن توانست به پرواز دربیاید. «کوزمینسکی» که در هنگام فرود در میدان مشق هواپیمایش دچار سانحه شد، فضای این میدان را برای پرواز کافی ندانست، ازاین‌رو به بررسی مکان‌های مسطح شهر تهران پرداخت و درنتیجه زمین هموار محله بی‌سیم را در قصر سابق قاجاریه برای این امر مناسب دید. لذا هواپیمای تعمیر شده را از طریق زمین به این مکان انتقال داده و نخستین پرواز خود را به انجام رسانید.
کلنل «محمدتقی خان پسیان» نخستین ایرانی است که دوره آموزش خلبانی را در کشور آلمان گذراند. البته وی هیچ‌گاه این فرصت را نیافت تا به‌عنوان خلبان پروازی داشته باشد چراکه خیلی زود، درحالی‌که تنها ۳۳ سورتی پرواز آموزشی را از سر گذرانده بود، در سال ۱۲۹۶ خورشیدی به علت ابتلا به بیماری از پرواز منع شد.
نایب سوم «علی‌اصغر ملک» نخستین فردی است که توانست دوره خلبانی را در ایران فراگرفته و گواهینامه پرواز خود را به‌عنوان خلبان در اول تیر ۱۳۰۹ اخذ نماید.
«عیسی اشتوداخ» ملقب به «عیسی خان طیار» نخستین خلبان ایرانی است که توانست با هواپیمای خود در آسمان ایران پرواز نماید. وی در تاریخ 6 بهمن 1304 از شهر باکو پرواز خود را آغاز و با گذشتن از مرز وارد حریم هوایی ایران شد. کمبود سوخت و نقص فنی «اشتوداخ» را مجبور کرد تا در حوالی قزوین فرود آمده و به مدت یک ماه برای تعمیر و پرواز مجدد به سمت تهران وقت صرف کند.
«فاطمه پهلوی» دهمین فرزند «رضاشاه» نخستین زن ایرانی است که توانست با طی نمودن دوره‌های آموزشی به‌عنوان خلبان در آسمان ایران به پرواز دربیاید.
سرهنگ «احمدخان نخجوان» نخستین خلبان ایرانی بود که پس از اتمام دوره آموزشی در فرانسه و اخذ گواهینامه خلبانی در ۱۶ دی ۱۳۰۳ خورشیدی، توانست نخستین پرواز مستقل خود را در مسیر طولانی پاریس ـ تهران به‌سلامت به انجام دهد. او نخستین خلبان ایرانی بود که در آسمان کشور پرواز موفق انجام داد و هواپیمای خود را در 5 اسفند ۱۳۰۴ در تهران فرود آورد.
اولین مدرسه خلبانی ایران در شهریور سال 1311 در تهران تأسیس و با 20 دانشجو به فعالیت پرداخت که از میان آن‌ها 14 نفر موفق به اخذ گواهینامه پرواز شدند.
نایب اول «فتح‌الله زند انصاری» نخستین خلبان ایرانی است که در پی سانحه هوایی جان خود را ازدست‌داده است. او که در حال آزمایش پروازی با هواپیمای «مشقی تایگرمث» بریتانیایی بود در بهمن 1311 در آسمان اهواز دچار سانحه شد و نتوانست خود را از این مهلکه نجات دهد.
سرهنگ «پ. شاونن» وابسته نظامی سفارت فرانسه در ایران، نخستین تبعه خارجی است که دوره خلبانی را در دانشکده خلبانی نیروی هوایی گذراند و گواهینامه خود را در 15 خردادماه 1330 کسب کرد.
«قلعه مرغی»، نخستین فرودگاهی است که عملیات پرواز از صورت پذیرفت. این فرودگاه در تاریخ 8 مرداد ۱۳۰۱ با پرواز نخستین هواپیما از آن مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
بامداد 27 آذرماه 1304 نخستین پرواز بر فراز «قله دماوند» به مدت 7 دقیقه توسط سه فروند هواپیمای فرانسوی انجام شد. تا پیش از آن هیچ هواپیمایی در ایران نتوانسته بود به چنین ارتفاعی دست پیدا کند. این پرواز مهم از فرودگاه قلعه مرغی آغاز و به مدت یک ساعت و 3 دقیقه به درازا کشید.
نخستین هواپیمایی که ایران اقدام به خرید آن نمود، «یونکرس اف ۱۳» است که در سال 1301 خورشیدی ارتش شاهنشاهی برای استفاده ارتباطی و ترابری نظامی از شرکت «یونکرس» آلمان تهیه نمود. این شرکت همچنین نخستین شرکتی است که توانست تأسیسات هواپیمایی را در ایران به وجود بیاورد.
«سیاوش سیاه‌پوش» نخستین ایرانی است که توانست فرایند تعمیر اساسی یک هواپیما را در ایران در سال ۱۳۰۹ به سرانجام برساند. هواپیمای تعمیری او از نوع «دی هاویلاند ۹ آ» بود که عملیات تعمیر آن در تعمیرگاه قلعه مرغی انجام و پرواز آزمایشی آن با موفقیت به خلبانی ستوان یکم «مهدی سپه پور» و سرنشینی ستوان دوم «سیاه‌پوش» صورت پذیرفت.
«کارخانه‌های هواپیمایی شهباز» که در سال 1314 به بهره‌برداری رسید، نخستین کارخانه‌های ایران به شمار می‌آیند که فرایند مونتاژ هواپیما در آن‌ها با قطعات خریداری‌شده از انگلستان صورت می‌پذیرفت. این کارخانه‌ها در سال ۱۳۱۴ پایه‌گذاری و آماده بهره‌برداری گردید.
نخستین محصولات این کارخانه‌ها از نوع «دی هاویلند تایگر مث»، «آداکس» و «هایند» بودند که از اول مرداد ۱۳۱۷ به‌تناوب پروازهای خود را به انجام رسانده و تحویل نیروی هوایی شد.
برنامه ساختن هواپیما توسط این کارخانه‌ها تا سال 1318 اجرا شد، ولی از این تاریخ به بعد به سبب بروز جنگ جهانی و نرسیدن مواد اولیه این برنامه متوقف ماند.
سانحه هوایی هواپیمای «آداکس» به خلبانی استوار «جعفر دربندی» در تاریخ ۲۰ مهر ۱۳۱۵ که منجر به آتش‌سوزی آن شد، نخستین گزارش ثبت‌شده در ایران است که در آن خلبان با استفاده از چتر نجات خود را از مهلکه رهانیده است.
در سال 1321 نخستین شرکت هواپیمایی ایران با نام «ایرانیان ایرویز» توسط گروهی از بازرگانان ایرانی به‌منظور جابجایی مسافر و بار در مسیرهای داخلی و منطقه‌ای تأسیس شد. سال‌ها بعد از انجام موفقیت‌آمیز پروازهای داخلی، این شرکت پروازهای هفتگی به اروپا را نیز در دستور کار خود قرار داد و توانست با تجهیز ناوگان خود به هواپیماهای «داگلاس دی سی ۳»، «داگلاس دی‌سی ۴» و «ویکرز ویسکونت» به‌عنوان نخستین شرکت هواپیمایی ایرانی به فعالیت بپردازد.
کارکنان نیروی هوایی ایران، نخستین کسانی بودند که به‌عنوان مسافر از طریق هواپیما به خارج از کشور پرواز کردند.
در دوم آبان 1313 این گروه کارشناس به دعوت دولت ترکیه توسط پنج فروند هواپیمای «آداکس هورنت» برای انجام دیداری دوستانه از تهران به مقصد آنکارا پرواز و پس از 15 روز توقف در 17 آبان همان سال به تهران مراجعت نمودند.
نبرد قوای ایرانی با جنگلی‌ها به رهبری «میرزا کوچک خان»، نخستین نبردی است که در آن عملیات هوایی صورت پذیرفت. خلبانان انگلیسی با دو فروند هواپیما در این نبرد قوای دولتی را تقویت کرده، وظیفه پشتیبانی از قوای زمینی را بر عهده داشته و نخستین عملیات نظامی هوایی را در ایران رقم زدند.
5 خرداد 1303، در جریان بازدید و رژه قشون تهران، برای نخستین بار نمایش هواپیماهای نظامی بر فراز تهران از فرودگاه قلعه مرغی آغاز و پس از 15 دقیقه به پایان رسید.
جمع بندی:
تاریخچه هوانوردی ایران را و نخستین ها را گفتیم اگر در حافظه تاریخی شما نکته‌ایست که از قلم افتاده در قسمت نظرات ثبت کنید تا به آن پرداخته شود.
