زیباترین بناهای خشتی جهان
- امین آباده
- 5 ماه پیش
زیباترین بناهای خشتی جهان را بیشتر بشناسیم
گذر زمان و حوادث طبیعی و آشوب‌ها و جنگ‌های مداوم، بسیاری از این بناهای ارزشمند را از میان برده است، با این‌وجود در جای‌جای جهان هنوز می‌توان به انواعی از این سازه‌های ارزشمند تاریخی دسترسی پیدا کرد و با قدم زدن در دهلیزهای آن، به تماشای تاریخ پرداخت. در این نوشته بنا داریم تا درنگی کوتاه به این بازمانده‌های کهن‌سال تاریخی داشته باشیم و فهرست تعدادی از زیباترین بناهای خشتی جهان را در در فهرستی کوتاه جمع آوری کنیم با وبلاگ سپهران تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
یزد بزرگترین شهر خشتی جهان، میراث ارزشمندی از ساختمان‌هایی است که در طول هزاره‌های تاریخی همچنان استوار و پابرجا مانده‌اند. در نزدیکی این شهر تاریخی شهر کوچک‌تری به نام میبد قرار دارد که در دل خود یکی از ارزشمندترین بناهای تاریخ بشری را محفوظ نگاه داشته است
نارین قلعه یا کهن دژ را می‌توان قدیمی‌ترین بنای ساخته‌شده از خشت در دنیا برشمرد. قدمت این دژ عظیم به زمان ماد و پیش از آن بازمی‌گردد. بااین‌وجود نارین قلعه کنونی را بایستی میراثی از عهد ساسانی دانست که همچنان استوار و زیبا در دل کویر مرکزی ایران می‌درخشد. قلعه در دوره‌های مختلف به‌عنوان ارگ حکومتی یا دژ نظامی مورد بهره‌برداری بود، آثار مرمت و تنوع خشت‌ها و شیوه‌های معماری حکایت از تاریخ کهن‌سال این سازه باستانی دارد.
تقریباً تمامی این مجموعه متراکم را از خشت و گل ساخته‌اند و دیوارها که در بخش بیرونی و در آن قسمت که به‌عنوان حصار قلعه بخش بزرگی از آبادی میبد را در برمی‌گرفتند از قطری معادل 5 تا 20 متر بهره‌مند بودند که غالباً به‌صورت چینه، برخی خشت و گل و برخی نیز خشت و گل و چینه توأمان بناشده‌اند.
قدمت قلعه، آن را با افسانه‌ها پیوند داده است. برخی قلعه را همان «دژ سفید» شاهنامه می‌دانند، گروهی نیز بر این امعتقدند که قلعه در زمان کیومرث ساخته‌شده، بعضی‌ها هم آن را ساخته سپهبد ساسانی (مهبد) که از سرداران قباد و انوشیروان بوده است، می‌دانند. گروهی نیز ساخت آن را در زمان سلیمان نبی و بنای آن را ساخته دیوها دانسته‌اند که گنجینه دفاین سلیمان را به آنجا انتقال داده بودند.
تا پیش از وقوع زلزله دی‌ماه 1382، ارگ بم بزرگترین سازه خشتی جهان به شمار می‌آمد. فرایند بازسازی آن توسط دولت و حمایت‌های جهانی از این روند به‌خودی‌خود بیانگر اهمیت این سازه در چشم جهانیان دارد. این ارگ تاریخی که تا سال 1850 همچنان مورداستفاده قرار داشت، در سده 5 پیش از میلاد بناشده بود و به‌ویژه در عصر ساسانی به‌عنوان یک مرکز تجاری موفق در مسیر جاده ابریشم نقش به سزایی در رونق تجارت بین شرق آسیا با کشورهای اروپایی ایفا می‌نمود و در دوران اوج خود با مساحتی بالغ‌بر 180000 مترمربع جمعیتی در حدود 15000 نفر را در خود جای‌داده بود.
خوشبختانه مرمت‌های صورت پذیرفته در طی یک دهه از وقوع زلزله منجر به آن شد که این بنای عظیم خشتی از خطر تخریب در امان مانده و از فهرست آثار در خطر یونسکو خارج شود.
این روستا ـ شهر تاریخی که در سال ۱۹۹۲ به فهرست میراث جهانی یونسکو افزوده شد، قدمتی در حدود هزار سال دارد. خانه‌های این منطقه تاریخی از خشت و گل ساخته‌شده و پوشش سقف آن‌ها نیز از درختان سدر است. اهمیت تاریخی این خانه‌ها برای مردم بومی به حدی است که همه‌ساله در مراسمی سنتی به ترمیم دیوارهای ضخیم و گچ‌بری آن‌ها می‌پردازند. مردمان قبیله پوئبلو در نیومکزیکو که از سرخ‌پوستان بومی آمریکا هستند در طی 1000 سال سکونت در این منطقه به‌خوبی توانسته‌اند از این میراث تاریخی محافظت نمایند.
سایت باستان‌شناسی چان چان در منطقه لالیبرتاد پرو در پنج کیلومتری غرب تروخی، مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از ساختمان‌های خشتی و گلی است که در روزگار گذشته محل اسکان پادشاهان سلسله چیمو بوده است. مجموعه با مساحتی در حدود 20 کیلومترمربع شامل یازده ارگ است و به‌عنوان بزرگترین شهر دوران پیشاکلمبی در آمریکای جنوبی به شمار می‌آید. این مجموعه عظیم خشتی در ۲۸ نوامبر ۱۹۸۶ در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و تاریخی کشور پرو به شمار می‌آید.
بزرگترین مسجد و همچنین ساختمان گلی جهان با 100 متر طول و 40 متر عرض مسجد جامع جنه در کشور مالی در استان تیمبوکتو باستان است. قدمت این بنا در حدود یک قرن بوده و به‌گونه‌ای ساخته‌شده که در برابر باد و باران مقاوم بوده و آب باران در آن نفوذناپذیر است.
ساخت این مسجد زیبا در سال 1906 آغاز و به مدت یک سال به طول انجامید. عظمت و معماری خاص این مسجد زیبا به حدی است که در سال 1988 سازمان جهانی یونسکو آن را به فهرست میراث جهانی افزود و اگرچه در جریان نبردهای اخیر ارتش مالی و شبه‌نظامیان مسلح وابسته به القاعده صدمات زیادی به آن وارد آمد؛ اما روند مرمت پروژه امیدوارکننده است و بیم تخریب آن را از میان برده است.
واحه سیوا منطقه‌ای سرسبز در بیابان مرزی مصر و لیبی است که به سبب خانه‌های انبوه خشتی‌اش از دیرباز موردتوجه قرارگرفته است. این منطقه بیابانی در ۵۰ کیلومتری مرز لیبی و ۵۶۰ کیلومتری شهر قاهره قرار دارد و بناهای موجود در آن از نوعی گل محلی به نام کارشیف ساخته‌شده‌اند که از شن و ماسه جمع‌آوری‌شده از ساحل دریاچه فراهم می‌شود. این منطقه تاریخی به سبب بهره‌مندی از چشمه‌های طبیعی و درختان نخل فراوان از گذشته موردتوجه کاروان‌های تجاری بود که در مسیر حرکت خود، سیوا را به‌عنوان استراحتگاه انتخاب می‌کردند.
امروزه این منطقه ارزش گردشگری بالایی پیداکرده و رونق عهد قدیم خود را در تجارتی نوین بازآفرینش کرده است و گردشگران بسیاری برای لذت بردن از چشمه‌های آب شیرین، قدم زدن در کنار درختان نخل و بازدید از آثار باستانی به این منطقه تاریخی سفر می‌کنند.
در ۶۰۰ کیلومتری شمال بخارا در کشور ازبکستان شهری تاریخی به نام خیوه قرار دارد. این شهر روزگاری مرکز سرزمین خوارزم بود و پیشینه آن را به سده شش میلادی نسبت داده‌اند. در این شهر تاریخی مجموعه‌ای از بناهای تاریخی وجود دارد که با حصاری از گل و خشت در برگرفته‌شده‌اند. این بناها که به سبک معماری اسلامی و ایرانی ساخته‌شده، شامل دروازه‌ها، مسجدها، مدرسه‌ها، آرامگاه‌ها، گرمابه‌ها، کاخ‌ها و خانه‌های سنتی هستند. عظمت و اهمیت این بناها به حدی است که در فهرست ۱۰ بنای برتر خشتی جهان قرارگرفته‌اند.
این شهر ۵۰ اثر تاریخی و ۲۵۰ خانه کهن دارد و به باور بسیاری از مردم، در زمره مکان‌هایی قرار دارد که در اوستا از آن تحت عنوان ایران‌ویج، سرزمین اصلی آریاییان، یادشده است. در باور عامه این مجموعه ۲۵۰۰ سال پیش توسط سام پسر نوح نبی (ع) ساخته‌شده است.
شیبام شهری تاریخی در استان حضرموت در کشور یمن است که به سبب وجود آسمان‌خراش‌هایی با قدمت بیش از هزاران ساله در جهان شناخته‌شده است. این برج‌های باستانی که با خشت و گل ساخته‌شده‌اند ارتفاعی در حدود 40 متر دارند. شرح این برج‌ها در بسیاری از کتیبه‌های تاریخی قیدشده است.
بااین‌وجود پژوهشگران قدمت این منطقه را در حدود 500 سال می‌دانند. اما باور عامه بر این اصل استوار است که تاریخ شیبام به مدت‌ها پیش از اسلام بازمی‌گردد. ملاک نظر پژوهشگران برای تعیین قدمت 500 ساله برای شیبام متکی به خانه‌هایی است که اغلب در قرن شانزدهم بناشده‌اند. در حوالی سال ۱۵۳۲ سیلی ویرانگر شهر را در هم نوردید و به بسیاری از بناهای آن آسیب جدی وارد آورد.
پس‌ازاین واقعه بود که مردم بازسازی عمده شهر را در دستور کار خود قراردادند. لذا امروزه بخش اعظمی از بناهای موجود قدمتی کمتر از 500 سال دارند. بااین‌وجود چندین سازه از دوره‌های کهن‌تر باقی‌مانده که از آن جمله می‌توان به قلعه‌ای با قدمت ۱۲۲۰ و مسجدی با قدمت ۹۰۴ سال اشاره کرد.
برج‌های این شهر تاریخی از ۷ تا ۱۶ طبقه متغیر است. شیوه شهرسازی در شیبام به‌گونه‌ای است که در حدفاصل برج‌ها، کوچه‌های باریکی تعبیه کرده‌اند که در کلیت منجر به آن می‌شود که بافت کلی شهر به‌مانند دژی مستحکم و غیرقابل نفوذ جلوه کند.
در آخر اینکه:
نظر شما درباره بناهای خشتی جهان چیست؟ آیا بنای دیگری میشناسید که در این فهرست نباشد برای ما در بخش نظرات آدرس بنا و نام آن را کامنت کنید.
سوالات متداول
