
وبلاگ سپهران | جشنوارهها | جشن های باستانی ایران
جشن های باستانی ایران، قدمتی به اندازه تمدن ایران دارد. ایـران سـرزمین کهنسـال اقـوام، تمـدن، فرهنـگ و آداب و رسـوم اسـت. سـرزمینی کـه بیشـک با گذشت تاریـخ بـه مـدد فرهنـگ و تمـدن خـود توانسـته فـراز و نشـیبهای فراوانـی را از پیـش روی خـود برداشـته و بـر فضـای تمدنـی و فرهنگـی جهـان پیرامونـش تأثیـرات مثبتـی بگـذارد. یکـی از مهمتریـن نمودهـای فرهنگـی هـر تمـدن، آداب و رسـومی اسـت کـه بـه مناسـبتهای مختلـف بـه مرحلـه اجـرا درمیآیـد. آئینهـای سـور و سـوگ در ایـن میـان بیـش از هـر عنصـر فرهنگـی دیگـری میتوانـد بازتابدهنـده خلقیـات مردمـان یـک سـرزمین باشـد و ازایـنرو شـناخت هـریـک از آنهـا بهتنهایـی میتوانـد بهتریـن نمایـه فرهنـگ و نظـام تمدنـی هـر جامعـهای بـه شـمار آیـد.
ایـران بـه لحـاظ بهرهمنـدی از ظرفیـت فرهنگـی آئینهـا در رتبـه ممتـازی قـرار دارد و شـاید کمتـر تمدنـی را بتـوان مثـال زد کـه از ایـن حیـث بـا سـرزمین ایـران بتوانـد گامهـای برابـری بـردارد. برای آشنایی با جشن های باستانی ایران با وبلاگ سپهران همراه باشید.
جشـنها، از مهمتریـن مراسـمهای آیینـی تمـدن ایـران بـه شـمار آمـده و در زمـره رفتارهـای مذهبـی و دینـی نیـاکان مـا قـرار داشـتهاند. از ایـنرو، برگزاری و نکوداشت هر یک از آنها از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. مجمـوع اطلاعات مـا از نحوه برگـزاری ایـن جشـنها البتـه در بسـیاری از مـوارد محـدود اسـت و آنچـه امـروز در قالـب دانسـتههای مـا منتشرشـده، بـدون شـک بسـیار کم اسـت و بیتردیـد بسـیاری ازجشـنها و آیینهـای ایرانـی در ایـن میـان بـه ورطـه فراموشـی سپردهشـده و امیـدی بـرای کشـف و بازتعریـف آنهـا وجـود نـدارد. با این وجـود آنچه امروزه از ایـن رسـوم برجای مانده، اینست کـه بتـوان بـر پایـه آنهـا تمـدن ایرانـی را اسـتوار نمـود.
در نهایت، هزاران جشن و آیین در ایران وجود دارد که توسط اقوام مختلف ایرانی و در فصلهای مختلف اجرا میشود؛ که هر کدام بیانگر تاریخ اصیل و کهن این مرز و بوم است.
نوروز در زبان فارسی به معنای روز نو است و مهمترین عید سال در ایران است. پیام اصلی نوروز تولد دوباره و تجدیدطبیعت است. این مراسم در بسیاری از کشورهای دیگر در سراسر خاورمیانه، آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، بالکان و شرق آفریقا جشن گرفته میشود. قدمت این جشن حداقل به 3000 سال میرسد. این تعطیلات طی هزاران سالی که جشن گرفته میشود تغییر کرده است. از اینرو مناطق مختلف سنتهای متفاوتی را حفظ کرده یا توسعه یا اضافه کردهاند.
این جشن در اول فروردین ماه برگزار میشود و نقطه اعتدال بهاری است که طول شب و روز برابر است. آماده شدن برای جشن از هفتهها قبل آغاز میشود. افراد خانههای خود را تمیز کرده و وسیلههای خود را نو میکنند.
هر چیزی که شکسته باشد تعمیر یا تعویض میشود و خانه با گل تزئین میشوند. مردم با انجام این نظافت بهاره، بدیهای سال قبل را میشویند و برای اتفاقات بهتر در سال جدید آماده میشوند. آماده کردن سفره هفتسین یکی از سنتهای رایج در ایام نوروز است. هفتسین نماد زندگی، عشق، سلامتی و رفاه است.
چهارشنبه سوری یا «جشن آتش» مقدمهای برای نوروز است که نشانه فرا رسیدن فصل بهار است. جشنواره آتش (چهارشنبه سوری) در آخرین چهارشنبه سال (به نشانه رسیدن بهار) برگزار میشود. این مراسم یکی از جشنهای باستانی ایران است. از اینرو آتش به معنای نور به امید سلامتی و شادی در سال آینده است. قدمت آن حداقل به 1700 سال قبل از میلاد میرسد. ایرانیان سنتی قدیمی به نام «چهارشنبه سوری» را جشن میگیرند.
در آخرین غروب سهشنبه هر سال گاهشماری ایرانی است. ایرانیان با دوستان و خانواده بیرون میآیند تا این مناسبت را جشن بگیرند و از آن لذت ببرند. با غروب خورشید، مردم آتش روشن میکنند و دور هم جمع میشوند تا از روی آن بپرند. وقتی این کار را انجام می دهند «زردی من از تو، سرخی توه از من» میخوانند. در این آیین از آتش میخواهند که رنگ پریدگی و مشکلاتشان را بگیرد و در عوض، به آنها انرژی و گرما بدهد.
این جشن معمولا از غروب شروع میشود. برخی معتقدند پریدن از روی آتش، راهی برای از بین بردن انرژی منفی، بیماری و مشکلات و به نوبه خود جلب رضایت، گرما و انرژی است. چهارشنبه سوری به عنوان یک جشنواره فرهنگی برای بسیاری از ایرانیان است.
در این شب در شهرهای مختلف ایران سنتهای مختلفی انجام میشود. علاوه بر پریدن از روی آتش، خرید مخلوط مخصوص آجیل ترش و شیرین تقریبا در همه شهرهای ایران انجام می شود. اعتقاد بر این است که خوردن این آجیل در چهارشنبه سوری آرزوهای شما را برآورده می کند.
این جشن ریشه در آیین های باستانی ایران دارد. ایرانیان باستان جشن فروردینگان را به احترام ارواح مردگان جشن میگرفتند. این جشن فروردینگان یا هَمَسپَثمَئِدَیَه (Hamaspathmaêdayah)، جشنی است که به مدت ده روز ، یعنی 5 روز آخر اسفند و 5 روز اولین فروردین را شامل میشود.
آنها معتقد بودند که ارواح مردگان برای اتحاد مجدد با دوستان و اهالی خانواده خواهند آمد. هفت جاودانه مقدس (Aməša Spənta) مورد تجلیل قرار میگرفتند و در سپیده دم سال نو با مراسمی رسمی وداع میکردند. مردم ارواح درگذشتگان را هم در شادی خود شرکت میدادند.
ایرانیان در این ایام در کنار قبر مرده و بالای بامخانه، در استانهای فارس و خوارزم، برای پذیرایی ارواح غذا میگذارند و بوی خوش بخور میکنند. این آیین در بین زرتشتیان کرمان و یزد بسیار معمول است. دراین ایام برای پذیرایی از ارواح، انواع خوراکی، میوه و تنقلات شیرینی در منازل خود و در محل مخصوص قرار میدهند.
سیزده بدر در 13 فروردین به عنوان یک سنت باستانی نوروز جشن گرفته میشود و متعلق به الهه باران است. در ایران سنتی وجود داشت که در روز سیزدهم برای باران فراوان و به موقع دعا کنند. این سنت در طول قرنها از بین رفته است. در این روز مردم به فضاهای سبز میروند و آخرین روز تعطیلات نوروز را در فضای باز جشن میگیرند. مردم ایران باستان بر این باور بودند که جمشید، پادشاه ایران که نوروز را بنیانگذاری کرد، هر ساله با گذراندن وقت در طبیعت سرسبز زیر سایبانها و در جمع مردم، سنت سیزده بدر را آغاز کرد. این سنت پس از چند سال در سراسر کشور برقرار شد.
از آن زمان، ایرانیان پس از دوازده روز شادی آغاز سال نو، که نماد دوازده ماه آینده بود، به دشت و جنگل میروند تا آخرین روز تعطیلات خود را با سرور و شادمانی جشن بگیرند.
تیرگان یکی از بزرگترین جشنهای ایران باستان است. به طور سنتی این مراسم در روز سیزدهم تیرماه (روزهای باستانی) در تقویم زرتشتی و برابر با دهم تیر سال شمسی برگزار میشود.
زرتشتیان هر ساله این روز را به افتخار تیشتر جشن میگیرند و آداب خاصی را انجام میدهند. تیشتر ستارهای است که در فرهنگ ایرانی از باران خبر میدهد. همچنین معتقد هستند که تیشتر، درخشانترین ستاره آسمان است و با ظهور او به زودی باران خواهد بارید. جشن سالانه تیرگان، روزی است که آرش کماندار، قهرمان افسانهای ایران، تیر خود را برای تعیین مرز ایران پرتاب کرد و خود را فدای کشورش کرد. این روز همچنین جشن نویسندگان در ایران باستان است.
تاریخ برگزاری این جشنواره در همه مناطق و همه تقویم ها یکسان نیست. در ادامه لیستی از زمان برگزاری این جشن در بخشهای مختلف ایران را بیان میکنیم:
بحث در مورد پیشینه آیین برفچال در منطقه مازندران، ما را به یاد سید ولی، عارف و زاهد قرن نهم هجری میاندازد. اهالی این دیار بر این باورند که او از نسل امام حسنعسگری بوده و معنویت و پایههای دینی آداب برفچال به برکات او بستگی دارد.
در زمانهای دور، دغدغه اصلی ساکنان روستای اسک، جستجو برای یافتن مکان مناسبی برای حفر گودالهای برف به منظور ذخیرهسازی آب در دل کوههای پوشیده از برف بود. روزی، مردی رهگذر، با پرسوجو درباره مسألهشان و با کمک دانش خود از این سرزمین، به آنان نقطهای را با نوک عصایش نشان داد تا گودالی را در آنجا حفر کنند. این رهگذر که سید حسن ولی نام داشت، در ازای این راهنمایی، از مردم خواست تا هر سال با قربانی کردن یک گوسفند در هنگام نزول برف و دعوت اهالی به صرف صبحانهای از نان، پنیر و عسل، کمکشان کنند. از آن پس، این واقعه به منزلهی یک معجزه و نشانهای از برکت سید در نظر گرفته شد.
این روایت به ما میگوید که اهمیت آیین برفچال در دل مردم مازندران فراتر از یک جشن سنتی است و به عمق باورهای دینی و معنوی آنها پیوند خورده است. سالیانه، وفاداری به این سنت و ادای نذورات در جریان مراسم برفچال نشاندهنده ارزش و احترامی است که مردم به این سنت دیرپا قائل هستند.
آیین برفچال که در مازندران برگزار میشود، به این شکل است که روستاییان از جوانان هفت ساله تا کهنسالان هفتاد ساله باید بین ساعات ۸:۳۰ تا ۹ صبح آماده ترک خانههایشان شوند. وظیفه آنها شامل رفع گل و لای و پاکسازی گودال برفچال، به علاوه پاکسازی جاده ناصری است. در گذشته مردان روستا به همراه حیوانات باری به سمت اجرای این مراسم میرفتند. قطر گودالهایی که برای چال کردن برفها استفاده میشد بین ۷ متر تا عمق ۱۰ متر و در برخی از موارد بین ۱۰ متر تا عمق ۱۲ متر است. دیوارههای گودال نیز سنگ چین میشدند.
طبق سنتهای قدیمی ایران، هفدهمین روز هر ماه به نام ایزدپاسدار، سروش، نامگذاری شده و در این روز جشن سروشگان برپا میشد. این روز در ماه فروردین دارای ارزش و شکوهی مضاعف بوده، جایی که مردم جشن سروشگان را با شکوهی خاص برگزار میکردند. در چنین روزی، ایرانیان به عبادت و ستایش خدا پرداخته و راهی معابد میشدند
سروش را در میان خدایان، پیشتاز نیایش و ستایش میشناسند. زیرا او نخستین شخصی بودکه آیینهای مذهبی را اجرا کرد و گاتها، اشعار زرتشتی را سرودند. ایزد سروش مأموریت دارد تا نیروهای اهریمنی مانند خشم، مستی، تنبلی و دروغ را نابود سازد. او دیو خشم و آز را به زانو درآورده و همراه با مهر و رشن، دو ایزد دیگر، اعمال انسانها را میسنجد و به نیکان پاداش و به بدکاران کیفر میبخشد. سروش حاکم و قاضی جهانی است که بر غرب و شرق سلطه دارد. او محافظ جان است و در پاسداری از آفریدهها، همیشه بیدار و هوشیار، دور دنیا میگردد. هفدهمین روز هر ماه به احترام ایزد سروش، بهعنوان فرستاده ماوراء و نماینده خدایان، گرامی داشته میشود.
ابوریحان بیرونی نوشته است: سروش اولین کسی بود که مردم را به ستایش خداوند فرا خواند. در این روز، دعا و پرستش و مراجعت به معبد، کاری پسندیده است.
پیشینه جشن بهمنگان به دوران ساسانیان برمیگردد و تا زمان حملات مغول در ایران، به عنوان یک سنت عمومی و متداول برگزار می شد. ابوریحان بیرونی در کتاب «آثار الباقیه» در رابطه با جشن بهمن اطلاعاتی ارائه داده است: «در روز دوم، جشنی برگزار میشود که به افتخار بهمن، فرشته موکل بر حیوانات و نیازمندیهای بشر برای آبادانی زمین نامگذاری شده است؛ نام این روز بهمنجه است.
مردم فارس در این روز، انواع دانههای خوراکی و گوشت را میپزند و با شیر خالص میل میکنند و بر این باورند که این غذا موجب تقویت حافظه میشود.
همچنین، اعتقادشان براینست که جاماسب، وزیر گشتاسب، در این روز به چیدن گیاهان، کنار رودخانهها و جویها میپرداختند و به استخراج روغن مشغول میشدند. آنها معتقدند که فواید این مواد در این روز بیش از سایر ایام است.
فلسفهی برگزاری جشن بهمنگان بر اساس آنچه از متون ابوریحان و اسدی توسی استنباط میشود، گیاهی به نام امشاسپند است. این گیاه به بهمن شهرت یافته و در فصل بهمن یا زمستان گل میدهد. از اینرو گیاه امشاسپند در زمینه پزشکی شهرت دارد و در متون پزشکی قدیمی مانند تحفهی حکیم مؤمن و بحرالجواهر مورد بحث قرار گرفته است.
لازم به ذکر است که این گیاه همان «Behen» است که در فرانسه بسیار شناخته شده است. در گذشته ریشههای آن با نامهای بهمنسرخ و سفید در داروخانههای اروپایی استفاده میشده است.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید در تقویم زرتشتی، سومین روز هر ماه را به اسم اردیبهشت نامیدهاند. در تقویمهای دیرین ایران، گاهی روز دوم اردیبهشت به عنوان جشن اردیبهشتگان شناخته میشود. در این روز، مردم برای چیدن گلها و گیاهان به دامن طبیعت می روند و در روز بعد، که جشن اردیبهشتگان نام دارد شروع به شادمانی میکردند.
باستانیان ایران روز دوم اردیبهشت را به فرشتهای اختصاص داده بودند که سمبل راستی و طهارت بود. آنها در این جشن به یاد میآوردند که باید این خصلتهای نیک را در زندگی خویش حفظ کنند. از اینرو برای این مناسبت، لباسهای سفید به تن میکردند که نشان از پاکی و صفا داشت.
یکی دیگر از جشنهای باستانی ایران، جشن خوردادگان است که در ششمین روز از ماه خرداد برپا میشود. در این روز، رایج است که افراد، همراه با دوستان و خانواده به کنار رودخانهها و دریاها بروند و نیایشهای دینی به پاسداشت اهورامزدا برگزار کرده و زمانی مملو از شادی و نشاط را سپری کنند.
این جشن، به منظور ارج نهادن به نعمت آب و آگاهی از اهمیت آن در آیین زرتشتی برگزار میگردید. چرا که آب در این دین، مایه رشد و پرورش همه موجودات و موجب باروری است. برخی از کارهایی که در این روز انجام میشود شامل شستن بدن، کندن چاههای جدید و بازسازی کانالهای آبرسانی بود.
در روزگاران کهن ایران، جشن امردادگان که به روز جاودانگی شهرت داشت، 127 روز پس از جشن نوروز و در پنجمین ماه تقویم فارسی، مرداد، که برگرفته از واژه امرداد است، برپا میشد.
این آیین کهن، که بیش از چهار هزار سال قدمت دارد، در زمان زرتشتیان به انجام میرسید تا فرشته جاودانگی و حافظ گیاهان و جهان را در هفتم مردادماه گرامی بدارند.
جشن شهریورگان، که به نام آذرجشن نیز معروف است، هر ساله در چهارمین روز از ماه شهریور برگزار میشود و به نوعی، یادبود روز پدران در ایران باستان محسوب میگردد. این جشن، بخشی از دوازده جشن بزرگ ماهانه در ایران و فستیوالهای آبی است.
طبق بیانات تاریخی، که این جشن مصادف با تولد شاهداراب (داریوش) و حضرتمانی است. در این روز، مراسماتی مانند درست کردن آتش، دورهمی و تقسیم غذاها با کسانی که نیازمند هستند، برگزار میشده است.
در ادوار دور، جشنهای فراوانی در ایران زمین برگزار میگردید، که یکی از مهمترین آنها، جشن مهرگان است که هنگام آغاز فصل پاییز برپا میشد. بر اساس تقویم اوستایی، سال به دو بخش تابستان بزرگ و زمستان بزرگ تقسیم میشد و مهرگان را به عنوان آغازگر دوره سرما جشن میگرفتند.
این جشن در دو نوع مهرگان کوچک که ویژه خواص و بزرگان در تاریخ ۱۶ مهر و مهرگان بزرگ که به عموم مردم تعلق داشت و در ۲۱ مهر برگزار میشد، تقسیم میگردید. روز ۲۱ مهر همچنین با یادبود پیروزی کاوه آهنگر و فریدون بر ضحاک مرتبط است. این روز بزرگداشت این پیروزی و نماد استقلالطلبی در برابر ستم پیشهها است.
داستانهای شاهنامه، اگر برای شما جذاب باشند، نقل میکنند که ضحاک دو مار بر دوش داشت، که برای غذا دادن به آنها هر روز دو جوان را می کشت. کاوه آهنگر که از دست دادن فرزندانش به دست ضحاک داغدار بود، ندای اعتراضش را در میان مردم پخش کرد و با همراهی فریدون، یکی از قهرمانان شاهنامه، در ۲۱ مهر بر ظلم ضحاک غلبه کردند. در واقع جشن پیروزی فریدون بر ضحاک در این روز مقدس به یادگار مانده است.
نخستین روز در دیماه را خرم روز میگویند. این جشن بین زرتشتیان بسیار مورد احترام بوده و آن را بعنوان یکی از صفتهای آفریدگار یکتا میدانستند. آنها سردترین ماه سال را به نام اهورامزدا نامگذاری کرده بودند. در واقع جشن دیگان، مهمترین جشنهای ایرانی محسوب میشده است. زمان برگزاری این جشن در شبهای سرد زمستان است که با گرمای دلنشین جشن درهم آمیخته میشود. سنتهای دینی و غیرمذهبی هر دو با این روز مرتبط است. بهگونهای که ایرانیان باستان آن را اولین روز سال نو میدانستند.
شاید برایتان جذاب باشد اگر بدانید که در ایران باستان هر روز از ماه را به نام یکی از الهههای خود نامگذاری میکردند. جشن بهمنگان یکی دیگر از این جشنهای باشکوه است که در دومین روز از بهمنماه برگزار میشده است. همانطور که هر ماه از سال در ایران باستان به یک الهه اختصاص داشت، جشن بهمنگان نیز در دین زرتشتی به امشاسپندان وهومن اختصاص داشته است. از اینرو به پاس احترام، تشکر و قدردانی از این الهه این جشن برگزار میشد.
این الهه زرتشتی نمادی از دانایی و خِرَد است. در واقع هنگامی که روز و ماه یکی میشدند، در آن روز به شادی و نشاط و جشن می پرداختند. در آن دوران، هر موقع که روز و ماه انطباق مییافت، آن روز به مناسبت و شادباش میگذشت. بهمنگان نیز از آن دسته مواقعی بود که بخاطر یکی شدن روز و ماه بهمن، به عرصه جشن و پایکوبی مبدل میشد. پیروان دین زرتشتی در این جشن قوانین خاص خود را داشتند و از خوردن گوشت پرهیز میکردند.
جشن سپندارمذگان
عشق، میراث اصلی فرهنگی ایرانیان از دیرباز بوده است. عشق و محبت، خواه در غزلهای دلنشین شاعرانه فارسیزبانان باشد، خواه در مسیر عرفان صوفیانه به پروردگار، سالیان درازی است که در دل و جان ایران نقش بسته است. در واقع خیلی قبلتر از روز ولنتاین، ایرانیان روز سپندارمذگان یا همان اسفندگان داشتند. ازاینرو، پنجم اسفند به عنوان روزی برای جشن عشق برای ایرانیان است.
جشن سده یکی از کهنترین جشن های ایرانیان است که قدمت آن به 400 سال قبل میرسد. این جشن در دهمین روز بهمنماه و در مناطق زرتشتینشین ایران، با شکوه هر چه بیشتر برگزار میشود. زرتشتیان بر این باورند که روشن کردن آتش با نیت نجات از تاریکی شب و آمیخته شدن با نور و گرمای فرحبخش آتش انجام میشود. بنابراین، آتش عنصر اصلی و اساسی در برگزاری این جشن است. مراسمات خاصی در این جشن برگزار میشود که از جمله آن:
نیاکان ما این عید را به فریدون، پادشاه دوره پیشدادیان ارتباط میدادند. هنگامی که فریدون بر ضحاک پیروز گشت، مردم بخاطر این برتری شکوهمند شادمانی نموده و به فرمان فریدون، شعلههایی بر بلندای بامها برافروختند. در نوروزنامه ذکر شده که آیین سده در دورانهای گذشته توسط تمامی پادشاهان و سلاطین ایرانزمین و توران برپا میشده است. با اینحال، به مرور زمان این مراسم به دست فراموشی سپرده شد و صرفاً توسط پیروان زرتشتی اجرا میشود. ابوریحان بیرونی دلیل برپایی جشن سده را دفع بلا و ضرر میدانست.
یکی از رایجترین جشن های باستانی ایران، که از دیرباز تاکنون وجود داشته، جشن یلدا میباشد. این شب بعنوان طولانیترین شب سال در نظر گرفته شده و به منزلهی پیروزی نور بر تاریکی و نیکی بر بدی است. تشریفات این شب بسیار زیبا و هیجانانگیز است. همه خانواده در این شب دور هم جمع میشوند و با خوردن آجیل و شیرینی و میوههای مختلف همانند هنداونه و انار، این شب را جشن میگیرند. حافظخوانی و شاهنامهخوانی در شب یلدا، رواج بسیاری دارد و نمایانگر فرهنگ غنی و اصیل ایرانی است.
جشن نوسره ۵ روز قبل از جشن سده برگزار میشود و یکی از جشنهای باستانی ایران به شمار میرود. در واقع این جشن مقدمهای برای برگزاری یک جشن باشکوهتر است. هنوز این جشن باستانی در برخی از شهرهای ایران مثل شیراز، یزد و کرمان برپا میشود. جشن نوسره برای شکرگزاری به درگاه خداوند که منشأ نور و زندگی است برگزار میشود.
جشن نوسره بعنوان پیش مقدمه ای برای جشن سده است و پنج روز پیش ازاین جشن برپا میگردد. این سنت دیرینه بسیار پرشور و زیباست و همچنان در شهرهایی چون شیراز، یزد و کرمان برگزار میشود. این جشن به منظور شکرگزاری از آفریدگار بخشنده که منشاُ روشنایی و حیات است انجام میشود.
برگزاری این جشن آداب خاصی دارد. که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ما در هواپیمایی سپهران شرایطی را فراهم کرده ایم که بتوانید با خاطری آسوده، سفری ایمن و پر از خاطره را تجربه کرده و از آن لذت ببرید. علاوه بر این، ما خدمات بسیاری را در این هواپیمایی به مسافرین خود ارائه می دهیم که از جمله آنها می توان به انتخاب صندلی ، خرید اضافه بار و حمل حیوان خانگی اشاره نمود. در نهایت با انتخاب سپهران بدون دغدغه از سفر خود لذت خواهید برد.